مصاحبه دکتر عمونیا با خبرگزاری ایسنا درباره غارت ماسه های سواحل دریا خزر
«حمید عمونیا» دکترای ژئومورفولوژی جغرافیای طبیعی و مدرس دانشگاه مازندران در گفت و گو با ایسنا، اظهار کرد: در دریای خزر به دلیل شرایط دریاچه ای جزر و مد صورت نمی گیرد بلکه دارای نوسانات نامنظم است که بیشتر تحت تاثیر شرایط اقلیمی حاکم بر حوضه های آبریز آن به ویژه رودخانه ولگا بوده و البته دخالت های انسانی مانند احداث سد نیز در کاهش تراز دریا تاثیرگذار است.
وی افزود: هر عملی که تعادل طبیعی منطقه را بر هم زند می تواند برای محیط زیست مضر باشد اما به ناچار انسان ها برای رفع برخی از نیازمندی ها مانند ساخت و سازها اقدام به تغییرات در محیط طبیعی خود می کنند که این موضوع تقریبا در برخی موارد غیر قابل جلوگیری است اما باید با مطالعه علمی و سیستماتیک به نوعی این تغییرات مدیریت شود تا کمترین آسیب به اکوسیستم برسد و در صورت تخریب در اسرع وقت ترمیم شود.
*سواحل ماسه ای از مناسب ترین مکان های گردشگر پذیر جهان
این مدرس دانشگاه مازندران خاطرنشان کرد: سواحل ماسه ای از مناسب ترین مکان های گردشگر پذیر جهان محسوب می شوند و باید به نوعی مدیریت شود که بهترین نوع بهره برداری از آن ها صورت پذیرد و از برداشت این ماسه ها که حاصل تعامل هیدرو دینامیک دریا و مورفو دینامیک خشکی هستند جلوگیری شود.
عمونیا گفت: از لحاظ زیست محیطی وابستگی برخی از موجودات دریا و خشکی به این ماسه ها غیر قابل انکار است. رشد برخی از گونه های گیاهی بر روی تپه های ماسه ای که در فاصله کمی دورتر از خط ساحلی تحت تاثیر عمل باد و وجود موانع گیاهی انباشته شدند می تواند فواید بسیاری داشته باشد که از جمله رشد برخی گونه های گیاهی مانند سالیکورنیا که در تثبیت این تپه های ماسه ای بسیار مهم هستند و در نهایت این تپه ها مانع از پیشروی سطح آب دریا به خشکی می شوند.
*تپه های ماسه ای کنار سواحل دریا مکان مناسبی برای زندگی مارها و موش ها
وی اظهار کرد: تپه های ماسه ای کنار سواحل دریا مکان مناسبی برای زندگی برخی از جانوران مانند مارها و موش ها است که در صورت تخریب؛ این موجودات از چرخه زنجیره غذایی در منطقه ساحلی حذف می شوند و البته این موجودات منبع تامین غذا برای برخی از پرندگان هستند.
این دکترای ژئومورفولوژی جغرافیای طبیعی با بیان اینکه در صورت برداشت بی رویه از ماسه های سواحل در زمان پیشروی سطح دریاها؛ قدر نفوذ آب دریا افزایش می یابد چرا که مانع طبیعی در برابر آن وجود ندارد، افزود: ویژگی تپه های ماسه ای این است که به صورت نواری کم ارتفاع معمولا در فاصله بسیار کمی از خط ساحلی به شکل پشته هایی ظاهر می شوند و اولین لندفرم که برم نامیده می شود را شکل می دهند و این برم ها اولین مانع برای پیشروی آب دریا به داخل نواحی ساحلی هستند. پس از برم ها معمولا پیش تپه های ماسه ای با توجه به زاویه وزش باد به اشکال گوناگون و با توجه به شرایط پوشش گیاهی شکل می گیرند که در سواحل دریای خزر بیشتر تپه های موجود را به صورت نواری موازی خط ساحلی مشاهده می کنیم.
عمونیا عنوان کرد: در صورت تثبیت این تپه های ماسه ای توسط پوشش گیاهی؛ خود این تپه ها یک سد ساحلی برای نفوذ آب در شرایط طوفانی هستند. اهمیت این تپه های ماسه ای به گونه ای است که پس از این تپه یک شیب توپوگرافیک معکوس وجود دارد که نشان می دهد در صورت نبود این تپه امکان نفوذ به مناطق ساحلی بسیار بیشتر است.
* تپه های ماسه ای سواحل تعادل مرز آب شور و شیرین را حفظ می کنند
این مدرس دانشگاه مازندران گفت: تپه های ماسه ای در حفظ تعادل مرز آب شور و شیرین بسیار حائز اهمیت است و در صورت مشاهده های میدانی می توان دید که پوشش گیاهی مانند توسگاها و نی زارها به دلیل وجود سطوح آب شیرین بر روی این تپه ها با فاصله بسیار اندک رشد کردند و در صورت نبود این تپه ها و یا برهم خوردن تعادل آن ها بسیاری از این پوشش های گیاهی از بین می رفت که این پوشش گیاهی رشد یافته نیز دارای اهمیت های زیست محیطی بسیاری هستند.
وی افزود: اگر در مصب رودخانه ها که معمولا مهم ترین منابع تامین رسوب برای مناطق ساحلی هستند برداشت بی رویه ماسه صورت گیرد می تواند در رشد و تکثیر بسیاری از ماهیان تاثیرگذار باشد چراکه رودخانه ها و رسوباتی که به همراه دارند سیستمی را فراهم کردند که مناسب ترین مکان برای تخم ریزی و رشد ماهیان است و در صورت برهم خوردن تعادل منطقه می تواند در کاهش تعداد ماهیان موثر باشد.
*برداشت ماسه به کاربری گردشگری سواحل دریای خزر آسیب می رساند
این دکترای ژئومورفولوژی جغرافیای طبیعی خاطرنشان کرد: برداشت ماسه از سواحل می تواند به کاربری گردشگری سواحل دریای خزر آسیب برساند زیرا مهم ترین موضوعی که قسمت های جنوبی ساحل دریای خزر را برای گردشگران جذاب کرده وجود همین سواحل ماسه ای است که خواص درمانی نیز دارد.
عمونیا گفت: بیلان رسوبی دریای خزر بیشتر به تامین رسوبات از رودخانه ها بر می گردد. اگر میزان برداشت از ورودی رسوبات که رودخانه ها به داخل دریا حمل می کنند بیشتر باشد این بیلان منفی می شود و به مرور سواحل ماسه های خود را از دست می دهند.
*برداشت ماسه از سواحل دریا؛ فرسایش رودخانه ای را تشدید می کند
وی افزود: از آنجا که رسوبات از خشکی به درون دریا حمل می شوند بنابراین خود دریا منبع تامین رسوبات نیست بلکه در کناره های خط ساحلی با توجه به جریانات غرب به شرق که در سواحل جنوبی دریای خزر حاکم است جابه جایی هایی صورت می گیرد و اگر در یک منطقه بر اثر برداشت ماسه؛ منطقه کم باری از لحاظ رسوبی باشد مکانیزم خط ساحلی سعی می کند با سیستم خود تعادلی با حمل رسوبات از قسمت های غربی؛ منطقه کم رسوب را پر کند اما در نهایت رسوبات برداشت شده باید از طریق روخانه که خود رسوبات را از مناطق بالاتر حمل می کند تامین کند.
این مدرس دانشگاه مازندران تصریح کرد: از آنجا که با برداشت رسوبات در منطقه ساحلی کم رسوب در مصب ها شکل می گیرد که رودخانه را وادار می کند برای حفظ تعادل به مرور رسوبات را از مناطق بالاتر که نواحی فرسایش پذیر هستند تامین کند تا رسوبات از دست رفته جایگزین شود به همین دلیل برداشت ماسه ها به خصوص در مصب ها؛ فرسایش رودخانه ای را تشدید می کند.
