نگاه اجمالی به علل آسیب پذیری شهرها در برابر سیل عطاءاله زرفشان-دکتری برنامه ریزی شهری و عضو هیات علمی دانشگاه

نگاه اجمالی به علل آسیب پذیری شهرها در برابر سیل

عطاءاله زرفشان-دکتری برنامه ریزی شهری و عضو هیات علمی دانشگاه

متاسفانه در اثر بارش های اخیر و وقوع سیل در برخی از مناطق کشور شاهد آسیب پذیری تعداد کثیری از سکونتگاه های انسانی بودیم. علل آسیب پذیری شهرها به صورت کلی شامل موارد زیر است:

اول: ضعف در نظام تصمیم گیری و مدیریت شهری

وقتی از طرف یکی از بلند پایه ترین مقامات کشور(وزیر نیرو) گفته می شود: «رودخانه تبدیل به خیابان شده بود». بطور واضح بیانگر ضعف در نظام تصمیم گیری و مدیریت شهری است. در اکثر موارد مدیران شهری و تصمیم گیرندگان بدون داشتن تخصص های لازم تصمیماتی می گیرند که به پیامدهای ویرانگر و ناگوار آن آگاهی ندارند.

دوم: حاکم شدن رویکرد اقتصادی در مدیریت شهری

امروزه با توجه به افزایش جمعیت شهرها و نیز تشدید مشکلات و نیازهای شهری، موجب شده که مدیران فقط به فکر درآمدزایی بیشترباشند. شهر و شهرداری تبدیل به بنگاه اقتصادی شده که در آن اولویت فقط درآمدزایی و پول بیشتر است. در حالی که شهر قبل از هر چیزی یک پدیده جغرافیایی است یعنی حاصل رابطه انسان با محیط است که بر روی یک بستر طبیعی شکل گرفته است. فراآموش کردن این موضوع و محور قرار گرفتن موضوع اقتصادی باعث شده  به حریم رودخانه ها و مسیلها تجاوز گردد و به اسم توسعه شهری تمامی ضوابط و استانداردها را با سرپوش گذاریهای قانونی از طریق کمسیون ماده 100 و ... کنار گذاشته شود.

سوم: نادیده گرفته شدن علم جغرافیا

اگر شهر و روستا را یک پدیده جغرافیایی بدانیم که هست، باید اذعان کنیم نادیده گرفتن این علم می تواند بهترین، جذابترین و اقتصادی ترین طرحهای شهری را با شکست مواجه کند. چون هیچ علمی به اندازه علم جغرافیا نمی تواند شهر و موقعیت آن را در برابر نیروها و مخاطرات طبیعی  تحلیل کند و تصمیمات سنجیده ای پیش روی مدیران قرار دهد. متاسفانه با  توجه به تاکید بیشتر به جنبه های اقتصادی شهر، مسائل جغرافیایی به حاشیه رانده شده است و عملا نادیده گرفته می شود.

چهارم: ضعف در نظام برنامه ریزی شهری

خروجی نظام برنامه ریزی شهری، طرحهای جامع و تفضیلی هستند. هرچند که قرار بوده در این طرحها بصورت جامع کلیت شهر با توجه به خصوصیات جغرافیایی، اجتماعی، اقتصادی و کالبدی باهم دیده شود و طرح توسعه آینده شهرها تعیین گردد، اما در عمل هم به لحاظ محتوایی و هم به لحاظ اجرایی با ضعف های بسیار همراه است. چون مدیران شهری به راحتی از اجرای آن سرباز می زنند و در عمل آنچه در طرح ها تعیین شده تحقق نمی یابد.

پنجم: نبود زیر ساختها و تجهیزات شهری مناسب

زمانی که مدیر بحران می گوید پلها نه بر مبنای دبی رودخانه بلکه برمبنای دبی جیب مسئولین طراحی و ساخته می شوند خود گویای وضعیت زیرساختهاست. نبود تجهیزات استاندارد و کافی هم برای مقابله با سیلاب وهم برای امداد رسانی در مناطق شهری و روستایی از جمله مواردی است که آسیب پذیری را تشدید کرده است.

ششم: ضعف در تشخیص اولویتها

مدیریت شهری در اکثر شهرها فاقد اثربخشی است. یعنی در تشخیص اولویتها و تعیین اهداف مناسب برای توسعه آینده شهری، به دلیل فقدان دانش و تخصص لازم در حیطه مدیریتی ناتوانند. از اینرو کلا مساله ایمنی و زیرساختهای ضروروی که برای شهر حکم مرگ و زندگی دارد، به فراموشی سپرده شده است.

هفتم: ضعف اقدامات مدیریتی در پیشگیری از سوانح

اینکه گفته می شود رودخانه ها لایه روبی نشدند، سیل بندهای مناسب و مقاوم برای هدایت و جلوگیری از جاری شدن سیلاب ایجاد نگردیده است، یا آب سدها به موقع رهاسازی نشده است، جملگی بیانگر این نکته است که نظام مدیریت هیچ گونه آینده نگری برای پیشگیری از حوادث و سوانح ندارد. این یک ضعف ساختاری در سطح کلان و محلی است.

هشتم: ضعف در مدیریت بحران

نهاد مدیریت بحران در کشور ما یک نهاد نوپایی است که هنوز با استانداردهای جهانی فاصله زیادی دارد. در واقع هماهنگی کاملی بین فرماندهی ومدیریت واحد، عملیات و لجستیک (پشتیبانی)  و اطلاعات دقیقی که مبنای تصمیم گیری باشد، در مدیریت بحرانها دیده نمی شود.

نهم: فقدان آموزش در مواجه با مخاطرات

نکته آخر به موضوع آموزش اختصاص دارد. بدلیل عدم توجه به آموزش شهروندان، نبود آمادگی و نیز کمبود نیروی انسانی کارآمد در هر منطقه برای مواجه با مخاطرات، میزان آسیب پذیری در شهرها بالاست. لازم به ذکر است آموزش بدون تربیت و فرهنگ سازی تاثیری نخواهد داشت.

البته مواردی که بیان شد، به معنی عدم وجود مدیران توانمند و نیروهای زحمتکش در کشور نیست، بلکه تاکید بر ضعف های بسیاز زیاد و متراکم شده در نظام تصمیم گیری و مدیریت شهری و منطقه ایست که در صورت عدم توجه به آنها باز با هر مخاطره ای شاهد سوانح این چنینی در نقاط شهری و روستایی خواهیم بود.